Uppkastið 1908.

Út er komin bók um deilurnar varðandi Uppkastið sokallaða laust eftir 1900.
http://www.eymundsson.is/nanar/?productid=57abe6c5-2d74-4a04-88ba-0ce4fc5840bc
það vill svo til að eg hef reynt að kynna mér sögu Ísland um og eftir 1900 - og ég mæli með að fólk lesi þessa bók. Vegna þess að fáir vita núna um hvað er verið að tala er Uppkastið ber á góma. En málið er að þar má sjá Kjánaþjóðrembinginn í sinni frumstæðustu mynd. þegar maður hefur skoðað Ísland um og eftir 1900 - þá fyrst skilur maður Ísland um og eftir 2000. Kjánaþjóðrembingur og ofstæki hægri vinstri.

Í mjög stuttu máli snerist dæmið um það að veita landinu ákveðna stöðu innan sambandsins við Danmörku. Í raun var beisiklí það sama um að ræða og fékkst svo með svokölluðu Fullveldi 1918. Í rauninni. En 1908 var spunnið upp alveg þvílíka ruglið og kjánaþjóðrembingurinn um ekki neitt að bráðfyndið er á köflum. Bráðfyndið. (þó menn hafi alls ekki áttað sig á fyndnileikanum 1908 enda voru sumir alveg við það að tapa sér í ofsanum)

Æsingurinn í kringum þetta verður þó ekki almennilega skilinn nema að hafa í huga og kynna sér forsöguna um 10-15 ár fyrir 1908. það voru fylkingar og persónur sem tókust á uppá íslenska lagið og það verður td. að hafa í huga deilur Valtýinga og Heimastjórnarmanna varðandi þróunina um skipanina sem endaði með að Hannes Hafstein hafði betur 1904 og varð fyrsti Ráðherrann. (Valtýr sjálfur studdi reyndar Uppkastið með Hannesi. Var oft þannig á þessum tíma að fylkingar voru ekki nákvæmlega eins skipaðar frá einu máli til annars.) Símamálið svokallaða 1906 verður líka að skoðast í þessu ljósi. (þegar sunnlendingar riðu til Reykjavíkur og bannfærðu símann sem verkfæri illskunnar)

Ofansagt er þó allt í mjög stuttu máli eins og áður er sagt. Eftirfarandi er sýnishorn af umræðunni 1908:

,,Á morgun eiga íslenzkir kjósendur að leggja úrskurð á mikilvægasta og afleiðingaríkasta mál, sem nokkru sirini hefir verið fyrir þá lagt. Þeir eiga að skera úr því, hvort Island eigi framvegis að hafa full ríkisréttindi, eða vera ósjálfstæður og innlimaður hluti annars ríkis.

Og falli sá úrskurður þann veg, sem Danir og fylgismenn þeirra hér á landi vilja, þá geta íslendingar aldrei breytt honum.

Þá verður ekki aðeins hin núlifandi kynslóð, að búa við þá smán, að hafa afsalað sér sinni dýrmætustu eign, réttinum til þess að vera frjálst og sjálfstætt þjcðfélag. Þá verða líka komandi kynslóðir, að súpa seyðið af heimsku og ístöðuleysi forfeðra sinna.

Það verða allt annað en hlýar hugsanir, sem seinni tíðar menn, er þeir stynja undir ánauðarokiuu danska, senda þeim mönnum, er slíkt hafa aðhafst.
...
Af uppkastinu leiðir, ef það verður samþykkt, bölvun, bæði í nútíð og framtíð."

http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=155819&pageId=2177542&lang=is&q=uppkasti%F0

þetta er bara smá random sýnishorn. Skúli Thoroddsen líklega sem skrifar. Umræðan var öll á þessum nótum.

þetta endaði svo þannig að andstæðingar Uppkastsins höfðu betur og Björn Jónsson, Ritsstjóri, (faðir Sveins Björnssonar forsseta) náði fram hefndum á Hannesi Hafstein og komst í oddastöðu. Hann lenti svo nánast samstundis í mikilli deilu sem kallaðist ,,Bankafarganið" en Björn lét verða eitt sitt fyrsta verk að hjóla í Tryggva Gunnars Landsbankastjóra, frænda og náinn samstarfsmann Hannesar Hafstein. Úr því máli, ásamt fleirum, varð þvílíka ruglið sem endaði með afsögn Björns Jónssonar eftir vantrauststillögu, ef eg man rétt.

Í kosningunum 1908 var líka kosið um áfengisbann og það var mikið til pólitískt. Andstæðingar Uppkastsins voru sumir miklir Bannsinnar og td. Björn Jónsson sem einnig var kunnur spíritisti.

Alveg magnaðir þeir innbyggjarar. Magnaðir.

Athugasemdir

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 17.12.2012 kl. 00:17]

Ég efast um að þú hafir kynnt þér þessa sögu eins vel og þú segir að lepja enn upp ruglið varðandi símamótmælin. Þar var verið að takast á um tvo kosti við að koma landinu í samband við umheiminn, síma eða loftskeyti. Það merkilega er að enn þann dag í dag eru þetta valkostir. Örbylgja eða ljósleiðari. 

        Það er einnig vafasöm fullyrðing að íslendingar hafi verið í sömu stöðu 1908 og svo 1918.  Á milli hafði átt sér stað eitt stykki heimstyrjöld og Danir í pólitík vegna landakrafna á hendur Þjóðverjum og tilleiðanlegri við íslendinga fyrir vikið. 

Umrætt tímabil er vissulega mjög merkilegt og það hvílíkur ofurkraftur hljóp í þjóðina upp úr aldamótum.  Það er t.d. áhugavert að velta fyrir sér hvaðan fjármagnið kom til framkvæmdanna.  Varla af innlendum sparnaði, því þar var svo til enginn peningur að spara.  Var það það sparnaður Dana? Eða -  voru þetta "loftbólupeningar"  sem virkuðu svona rosalega vel og þá vegna hvers? Urðu framfarirnar og nýting auðlinda til að hleypa raunverulegu lífi í loftbólurnar áður en þær sprungu? 

Svo er spurninginn, erum við kanski að spila myndina að einhverju leiti afturábak með þessu dekri við ESB aðildarhugmyndina?

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 17.12.2012 kl. 00:45]

Bara staðreyndir er eg segi hér ofar. Grunnstaðreyndir málanna. Oft er það þannig, sérstaklega ef uppákoma er kjánaleg, þá reyna menn að búa til einhvern eftirá spuna til að réttlæta fyrritíma gjörðir.

það að Einar Ben og einhverjir í Reykjavik töluðu um loftskeyti (sem var óraunsætt og ef þeir hefðu fengi sitt fram hefði það seinkað að ísland kæmist í símasamband og þal. seinkað nútímanum) hefur ekkert að gera með uppátæki þeirra sunnlendinga. Sunnlendingar voru bara á móti símanum. þeir töldu simann ekki framfaramál. Eg er búinn að taka þessa símaumræðu með tilvísun í frumheimildir. Enginn getað hrakið mitt mál.

Og Uppkastið var í raun bara það sama og það sem fékkst 1918. Held að það séu flestir nokkurnveginn sammála um það í dag.

þetta með fjármagn og uppgang á þessum tíma, að þá er það alveg atriði út af fyrir sig. það var sífelld meiri áhersla á fiskveiðar og sókn til bæja enda nýbúið að afnema vistarbandið. Sennilega kemur fjármagnið mikið til frá dönum.

En samt sem áður er sú umræða merkileg og eg viðurkenni að þar þyrfti ég að rifja ýmislegt upp og rannsaka betur. En td. má benda á að það er ekkert alveg nýtt svona bólumyndun, eða oftrú sem endar svo með hruni á einhvern hátt. Einar Ben var td. úrásarmaður á vissan hátt. Hann fór út og tók þátt í hlutabréfavitleysu í London. Og þessu viðvíkjandi tók maður eftir því að Geir Haarde sagði í Hruninu 2008 að þetta væri versta kreppa síðan 1914. þ.e. að maður hefði kannski búist við að hann nefndi 1929 eða svo. það vissi enginn hvað hann var að tala um með 1914.

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 17.12.2012 kl. 00:55]

Ps. þarna ber auðvitað sterklega að hafa í huga að Íslandsbanki er stofnaður 1904. það var í raun banki að nútíma fyrirkomulagi. Hlutabréfabanki og gott ef ekki í eigu erlendra aðila mikið til. þar með opnast ný leið til fjármögnunar ýmissa verkefna og það var mikil bjartsýni og trú o.s.frv.

þetta er alveg sér mál sem er merkilegt.

þetta fór svo allt í rugl náttúrulega. Gott ef endaði ekki þannig að íslendingar ,,neituðu að borga" og allt fór í frost í fleiri fleiri ár ef ekki áratugi og leystist ekki almennilega fyrr en í seinna stríði.

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 17.12.2012 kl. 09:16]

Ég sá í gamalli sögukennslubók að á landshöfðingjatímabilinu (1874 til 1904) hafi stjórn fjármála verið varfærinn og menn gætt þess að eiga afgang til að mæta harðærum enda mjög slæmur áratugurinn 1880 til 90. Þetta hefði maður haldið að væri skynsamleg stefna en framfarirnar létu á sér standa og menn smeikir við framkvæmdir.Það er klárt mál að það losnaði um eitthvað upp úr 1904 og það tengist peningamálum.  Mjög trúlega hefur það verið á svipaðan hátt og æðið sem greip um sig upp úr 2000. Þetta væri fróðlegt að til þess hæfir hagfræðingar greindu. Kanski snýst þetta allt um dæmisöguna af naglasúpunni.  Loftbóluhagkerfið (naglinn) getur komið nauðsynlegum framkvæmdum af stað þó að í raun leggi það ekkert til sjálft heldur nýti kraftinn úr umhverfinu.

           Sjálfsagt hefur sagan vinsað mistökin þjófnaðinn og hálfvitaganginn úr en vegna nándarinnar sér maður þetta með stækkunarglerinu í dag. Kanski fá einhverjir útrásarvíkingarnir mildari útgáfu sögunnar af sé þegar frá líður. Sumar hugmyndirnar virkuðu meira að segja.

Þeir voru náttúrulega ekki með sérstakan fyrir 100 árum!

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 17.12.2012 kl. 12:57]

Varðandi símamálið þá hafa fleiri en þú lagst í rannsókarvinnu í því efni, hér er einn og kemst að þeirri niðurstöðu að það hafi raunar mikið til verið Reykvíkingar sem voru á "móti"símanum þ.e. þeir vildu (eins og bændurnir sem mótmæltu) Marconi skeytin frekar. Jafnvel hefur verið bent á að slíkt hefði orðið hagstæðara!  http://www.simnet.is/bss/Islensk/SkjolIslensk/sagnsafn13.htm     Í öllu falli virðist það röng söguskoðun að bændur hafi verið að mótæla framförum!

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 18.12.2012 kl. 01:05]

Nei. það eru engar merkilegar heimildir færðar fram þarna. þetta er bara þægindasöguskoðunin til að réttlæta kjánahegðunina. Mitt mál stendur því 100% enn. Enda er eiginlega allt sem styður það.Menn þurfa td, að hafa í huga samfélagið á þessu svæði á þessum tíma. Við erum að tala um frumstætt bændasamfélag. þeir voru varla búnir að finna upp hjólið! það var engin tækni, má segja. þeir voru barasta á móti símanum og töldu enga þörf á honum - enda aldrei verið neinn sími! Og, eins og maðurinn sagði, það hringir aldrei neinn í okkur! það var uppleggið hjá sunnlendingum. Himinn og haf á milli þeirra og Einars Ben og einhverra spekúlanta í Reykjavík.

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 18.12.2012 kl. 01:07]

Og ennfremur er það rangt að einhver ,,samningur við marconi" hafi verið hagstæðari. þetta var óraunsætt og hefði orðið með allt öðrum hætti en raunin varð með samningi við þá dani um hefðbundna leið.

[Bjarni Gunnlaugur (IP-tala skráð) 18.12.2012 kl. 01:49]

Bændur hvörtuðu raunar yfir því að þeim væru gerðar upp skoðanir og það er mögulegt að þú hafir glapist inn á slíkar heimildir en það er annars alveg sama hvaða heimilir maður skoðar, allt ber að sama brunni t.d. þetta um sjálfan mótmælafund bændanna:

Aðalfundurinn hefst. Utanbæjarmenn höfðu einir rétt til að greiða  atkvæði á fundinum og voru tillögur þeirra á þá leið að, skorað var á Alþingi að afstýra þeim stjórnarfarslega voða, sem sjálfstjórn hinnar íslenku þjóðar stæði af því, að forsætisráðherra Dana undirskrifi skipunarbréf Íslandsráðherra. Einnig skoraði bændafundurinn á Alþingi að hafna algerlega ritsímasamningnum og jafnframt skoraði fundurinn á þing og stjórn að skoða tilboð um loftskeytasamband milli Íslands og útlanda og innanlands.   http://mennta.hi.is/vefir/saga/valkostir/sif.htmHér er maður nokkurnveginn kominn í frumheimildir,ekki að sjá að bændurnir hafi verið á móti nýungum :               http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2270660&issId=168854&lang=da

sbr. þetta "Jafnframt skorar fundurinn á þing

og stjórn að sinna tiiboðum loftskeytafélaga

um loftskeytasamband milli íslands

og útlanda og innanlands, eða

fresta málinu að öðrum kosti, því að

skaðlausu, og láta ljúfa þing og efna

til nýrra kosninga."

 

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 18.12.2012 kl. 10:54]

þú sér strax +a essum fundi, a eitthvert loftskeytasamband er algjört aukaatriði og bætt við til skreytingar. Til að fara dýpra í efnið þarftu að nálgast það með miklu nákvæmari og skipulegri hætti. Fyrst þarf að átta sig á afhverju sunnlenskir bændur tóku uppá þessu, þ.e. að ríða til reykjavíkur í brakandi þurki um háannatímann. þú sérð strax þegar þú ferð að skoða efnið að það kemur flestum á óvart og enginn veit almennilega hvernig á að túlka. Staðreyndin er að Andstæðingar Hannesar Hafstin ætluðu að nota þetta mál gegn honum og stjórnvöldum. það bjóst enginn við því að þeir fengið sunnlendinga til að mæta til Reykjavíkur vegna þess að það var engin sjánleg ástæða til að sunnlenskir bændur ættu að vera áhugasamir um þetta efni. Síðan eftir á þá finna menn engar skýringar og þær koma ekki fram beinlínis. þessvegna verður að reyna að finna út hvað bjó í huga bænda áður en þeir lögðu af stað. það verður ekki gert nema að skoða samfélagið og ritaðar heimildir eftir kostum. Eg hef lýst samfélaginu í stuttu máli að ofan, frumstætt bændasamfélag þar sem tæplega var búið að finna upp hjólið. það voru ekkert vegir eða brýr. Engin tækni etc. það sem kemur manniá sporið er að það er beinlínis stafað fram af frásögn af bændafundi áður en lagt var af stað - að fundarmenn telji símann ekki framfaramál fyrir Ísland. Man ekki í augnablikinu í hvaða blaði þetta kom fram.

Enda sko, mín kenning, (og nb. þetta var alltaf meginkenningin má segja varðandi afstöðu bænda. Að þeir hefðu verið á móti símanum. það var ekki fyrr GSM kom til að farið var að sðinna upp einhverja vitleysu aðallega af Guðna fv. ráðherra.) passar við það sem við vitum um bændasamfélagið. þeir voru alltaf á móti öllum nýjungum. Tregðulögmál gegn nýjungum. þeir voru bara á móti símanum og töldu hann óþarfann. Samhliða því spilaði svo mikið inní að buið var að æsa upp danahatur í kringum þetta.

þannig að mitt mál stendur allt 100% enn. Sunnlennskir bændur voru á móti símasambandi við útlönd og töldu ekki framfaramál. þetta með loftskeyti var bara eitthvað sem notað var í RVK. til að veifa því þar gátu menn náttúrulega ekki sagst vera á móti því að símasamband kæmi við útlönd.

[Ómar Bjarki Kristjánsson, 18.12.2012 kl. 11:09]

það eru eftirfarandi atriði sem koma manni á rétt spor og í framhaldi verður að hafa samfélagið þarna á þessum tíma í huga. Einangruninna, frumstæðnina, tæknileysið etc.

,,,,Árnesingar mótmæla ritsímanum.

Pundur var baldion í Gaulverjabæ 30. f.m. til þess að ræða um hraðskeytamálið. Fundinn sóttu 26 bændur úr þeim hreppi. Eftír allangar umræður var borin upp þessi tillaga og samþ. með 24 samhSjóða atkvæðum:

„Fundurinn lítur svo á, að hrsðskeytasamband við útlönd og innanlands sé ekki hið bráðnauðsynlegasta af framfaramálum landsins..." (Ingólfur 06.08 1906)

þarna kemur þetta svo skýrt fram. það er stafað fram! þeir voru barasta á móti símanum. Heyrðu!? Líka innanlands!! Líka innanlands. Ef loftskeyti hefðu verið eitthvað issjú hjá sunnlenskum bændum - þá hefði það auðvitað komið fram.

Staðreyndir er líka að nánast enginn hafði trú á þessum loftskeytum. þetta var bara notað til að vifa með því ekki var hægt að koma upp með það í Reykjavík að vera á móti símanum.

þetta er ekki neitt flókið